WikiLeaks, 'Stratfor' (gölge istihbarat örgütü)
dosyasını açtığında, Coca-Cola'nın ‘Gölge CIA’ diye bilinen Stratfor’a hayvan
hakları örgütü PETA’yı
izletmiş olduğunu da öğrendik. Stratfor’un sayısız “büyük” müşterilerinden
Coca-Cola, hayvan haklarını savunan ve dikkat çekici, gündem belirleyen
protestolarıyla öne çıkan ABD merkezli 'Hayvanlara
Etik Davranış İçin Mücadele Edenler Birliği' (PETA)'yı izletmiş ve örgüt
hakkında istihbarat istemiş.
2005 yılında da, FBI, ABD'nin en büyük tehlikesinin, çevreciler ve hayvan hakları savunucuları olduğuna ilişkin bir alarm vermişti. ABD'nin genel anlamda 'terörist' eylemlerden, El Kaide gibi yabancı yapılanmalar dışında çevreci ve hayvan hakları gurupları gibi sivil toplum kuruluşlarını sorumlu tutması o dönemde, Senato'daki Çevre ve Sosyal Hizmetler Komitesi'nin şaşkınlığına ve tepkisine neden olmuştu. Suçlamaları yapan FBI yetkililerinin en çok üzerinde durduğu iki grup, ABD merkezli gruplar olan Hayvan Kurtuluş Cephesi 'Animal Liberation Front' (ALF) ve 'Dünya Kurtuluş Cephesi' (Earth Liberation Front (ELF) olmuştu. Bu gurupların yanısıra, çevreciler ve hayvan hakları savunucularından oluşan listeye, FBI İngiltere merkezli Huntingdon'daki "Hayvan Zalimliğine Son Örgütü" (SHAC)'nü de katmıştı. SHAC, Huntingdon'daki Yaşam Bilimleri Laboratuvarı'nda engelli hayvanları iyileştiren ve dünya çapında örgütlendiğini belirten bir kuruluş. SHAC ise; o tarihte yaptığı açıklamada dünyanın hiçbir yerinde illegal eylemlere destek vermediklerini,amaçlarının hayvanlara yönelik zalimliği durdurmak olduğunu belirtmişti…
Egemen güçler tarafından bu denli tedirgin edici bir hareket olarak görülmeye başlayan hayvan hakları mücadelesi hangi temeller üzerinde yükseliyor, beraber bakalım.
1871 yılında birçok bilim insanı, Charles Darwin’in ortaya çıkardığı evrim kuramını kabul etmeye başladı. Darwin’in İnsanın Türeyişi kitabı yayımlandıktan sonra insanlar ilk kez tanrının kendi suretinde yarattığı ve diğer hayvanlardan ayrı tuttuğu canlılar olmadıklarını, tam tersine diğerleri gibi birer hayvan olduklarının farkına vardılar. Darwin’in evrim kuramının ortaya atıldığı yıllarda insanlar hayvanları aşağı canlılar olarak görüyorlardı. Darwin’in evrim kuramıyla birlikte insanlarla hayvanlar arasındaki farkların genellikle varsayıldığı kadar büyük olmadığı dikkate değer bir düşünce olarak gelişmeye başladı.
İnsanlık tarihinin çeşitli evrelerinde gelişen ve yaşanan gelişmeler, insan türünün bir entelektüel devrim yaşamasına da vesile oldu. Ne var ki, insan hâlâ diğer türler üzerinde büyük bir zorbalık uyguluyor, günümüzde kapitalist üretim ilişkilerinin yol alması ile insan türü, muhtemelen hayvanlara tarihin bütün dönemlerinden daha fazla acı çektirir hale geldi.
Hayvan hakları kuramcılarının önde gelenlerinden Gary L. Francione’a göre, “Hayvanlar sadece meta olarak görülmeye devam ettikleri sürece, onlara karşı uygulan muamelelerde anlamlı farklılıklar gerçekleşmez.” Günümüzde insan türünün ortak aklı, çeşitli zihinsel değişimler geçirmiş olsa da, hayvanların meta olarak görülmesi yaklaşımında maalesef köklü bir değişiklik olmamıştır…”
Günümüzde, özellikle de Türkiye’de, “hayvan korumacılık” ya da “hayvan severlik” diye algıladığımız şey tümüyle hayvan haklarını kapsamıyor.
Gündelik yaşamda karşılaştığımız sokak hayvanlarına ve onları korumaya yönelik bilgileri ve yaklaşımları içeriyor. Oysa ki, dünyada hayvan hakları mücadelesinin çok daha geniş boyutlar aldığını, bu mücadelenin tıpkı insan hakları mücadelesi gibi, cinsiyet ayrımcılığına, ırkçılığa karşı mücadele ve benzeri hak mücadeleleriyle eklemlendiğinin farkındayız artık.
Hayvan Özgürleşmesi kitabının yazarı felsefeci Peter Singer hayvan hakları konusuna şöyle yaklaşıyor:
“Siyah Özgürleşmesi, Eşcinsel Özgürleşmesi vb. hareketlere aşinayız. Kadın Özgürleşmesi hareketinin de doğmasının ardından bazı kişiler bu yolun sonuna gelindiğini düşündüler. Cinsiyet temeline dayalı ayrımcılık, evrensel olarak kabul edilen, gizlemeye gerek duyulmadan uygulanan, eskiden beri ırksal azınlıklara karşı hiçbir önyargıları olmamasıyla övünen liberal çevrelerde bile geçerli olan son ayrımcılık biçimidir, dendi. Ama ‘son ayrımcılık biçimi’ ifadesini kullanırken daima dikkatli olmalıyız.
Daha sonra, insanlar ve insan dışı hayvanlar arasındaki bariz farklılıklara
rağmen, acı çekme yetisi açısından onlarla aramızda bir fark olmadığını ve bu
durumun onların da tıpkı bizim gibi çıkarları olduğu anlamına geldiğini
belirtmiştim. Sırf bizimle aynı türe mensup olmadıkları gerekçesiyle onların
çıkarlarını göz ardı eder ya da önemsiz görürsek, kaba ırkçıların ve
cinsiyetçilerin mantığını benimsemiş oluruz. Irkçılar ve cinsiyetçiler de,
kendi ırklarına ve cinsiyetlerine mensup kişilerin, diğer tüm özelliklerinden
ve niteliklerinden bağımsız olarak, sırf bu özelliklerinden dolayı daha üstün
bir ahlaksal statüye sahip olduklarını düşünürler. Çoğu insan akıl yürütme
yetisi ve diğer zihinsel yetiler açısından insan dışı hayvanlardan daha üstün
olabilir; ama bu, insanlarla hayvanlar arasında çizdiğimiz çizgiyi haklı
çıkarmaya yetmez…”Gündelik dilde sık sık kullanageldiğimiz “hayvan sever” ya da “hayvan korumacılar”la, “hayvan hakları savunucuları”nı birbirinden ayırmak gerekiyor. İlk iki gruptakiler ile “hayvan hakları savunucuları”nı kalın çizgilerle ayırt eden en önemli nokta, hayvan hakları savunucularının ayrım gözetmeksizin tüm hayvan türlerinin hakları ve özgürlüklerini savunmasıdır. Hayvan haklarını savunanlar, hayvanları “yiyecek” ya da “giyim malzemesi”, “eğlence” ya da “deney aracı” olarak kullanmanın çok yanlış olduğuna ve bu davranışla mücadele edilmesi gerektiğine inanır.
Hayvan hakları konusunda, alışılmış kavrayışa, karşı çıkış yaklaşımı üzerine
konuya kafa yoranlardan Tom
Regan şöyle der:“Bireyler eşit içsel değere sahipse, onlara gösterilecek muameleyi bir adalet meselesi olarak belirleyen her ilke, onların eşit değerini göz önüne almalıdır. Şu ilke (saygı ilkesi) bu koşulu yerine getirir: İçsel değere sahip bireylere, içsel değerlerine saygılı bir şekilde davranmalıyız. Saygı ilkesi, eşitlikçi, mükemmelci olmayan bir biçimsel adalet yorumu ortaya koyar. Bu ilke, içsel değere sahip bazı bireylere (örneğin sanatsal ya da bilimsel erdemlere sahip olanlara) göstereceğimiz muamele için geçerli olmakla kalmaz, içsel değere sahip bütün bireylere içsel değerlerine saygılı bir şekilde muamele etmemizi emreder, dolayısıyla bir yaşamın öznesi olma kriterine uyan bütün bireylerin saygın muamele görmesini şart koşar. Ahlaken ister etkin ister edilgin olsunlar, biz bu varlıklara eşit içsel değerlerine saygılı şekilde muamele etmeliyiz.
Hayvanlara saygı göstermek, bir nezaket meselesi değildir, bir adalet meselesidir. Çocuklara, zihinsel gelişimini tamamlamamış olanlara, demanslı yaşlılara ya da ahlaken edilgin diğer varlıklara karşı görevlerimizin temelinde, ahlaken etkin varlıkların “duygusal ilgileri” yatmaz; onların içsel değerine saygı duyulması yatar. Ahlaken etkin varlıkların ahlaken ayrıcalıklı konumda oldukları anlayışı, mitten ibarettir.
Hayvan hakları kuramı için sunduğumuz argümanlar bunlar. Eğer bunlar sağlamsa, hayvanlar da bizim gibi bazı temel haklara sahip demektir.(özellikle de, içsel değer sahibi varlıklar olarak adalet gereği hak ettikleri saygılı muameleyi görme hakkına.)"
TÜRCÜLÜK DE, IRKÇILIK GİBİ...
Bir hayvanın güzel ya da cana yakın olması, sevimliliği gibi ölçütler hayvan hakları savunucularının mücadelesinde belirleyici değildir. Hayvanları sevmek zorunluluğu yoktur. Ama haklarına saygı göstermek zorunludur. Hayvan hakları savunucuları, bütün hayvanların çıkarlarının en iyi şekilde gözetilmesi gerektiğini düşünür ve bir hayvanın çıkarlarının gözetilmesi için o hayvanın mutlaka “şirin”, “insanlara yararlı” ya da “soyunun tükenme tehlikesi içinde olması”nın ya da herhangi bir insanın onları sevmesinin gerekmediğini savunur. Bu düşünce ve yaklaşım uyarınca “sanayi tipi üretim” olarak adlandırılan ve hayvanların en ağır işkenceler altında bulunduğu hayvan üreticiliğine karşı çıkar.
HAYVANLARIN DENEYLERDE KULLANILMASI
Hayvanların özgürleşmesinin insanların özgürleşmesiyle diyalektik bir bütünlük taşıdığı unutulmamalıdır.
Hayvanlar da tıpkı insanlar gibi eşit doğarlar ve aynı var olma hakkına sahiptirler. Yabani türden olan bütün hayvanlar da, kendi özel doğal çevrelerinde karada, havada ve suda yaşama ve üreme hakkına sahiptir.
Hayvanlar tıpkı insanlar gibi, hissetme yetisine sahiptir. Oysa, tüm dünyadaki karşı çıkışlara rağmen hayvanlar üzerinde onlara fiziki ya da psikolojik acı çektiren deneyler yapılabiliyor.
PETA’nın (People For The Ethical Treatment of Animals /Hayvanlara Etik Muamele İçin Mücadele Edenler Derneği) yaptığı kaynak taramaları ve elde ettiği verilere göre, tıp tarihçileri, yaygın bulaşıcı hastalıklara bağlı ölüm oranlarında 1900’lerden bu yana yaşanan düşüşün, beslenme ve hijyen standartlarının yükselmesine bağlı olduğunu, hayvan deneylerinden elde edilen bulguların bu gelişmede hiçbir payının olmadığını göstermiştir. Tıp alanındaki önemli gelişmelerin büyük kısmı hayvan deneylerinden bağımsız buluşlar sayesinde gerçekleşmiştir: Anestezi, stetoskop, morfin, radyum, penisilin, yapay solunum, röntgen ışını, antiseptikler, CAT, MRI ve PET taramaları; bakteriyoloji ve mikrop/bakteri çalışmaları; kolesterol ile kalp hastalığı, sigara ile kanser arasındaki bağın keşfi; HIV virüsünün saptanması vb. Hayvan deneyleri bu ve benzeri gelişmelerde hiçbir rol oynamamıştır. Deney verileri, iki milyonu aşkın üyesiyle dünyanın en büyük hayvan hakları örgütü olan Hayvanlara Etik Muamele İçin Mücadele Edenler Derneği’nin (PETA, People For The Ethical Treatment of Animals) http://peta.org sitesinden edinilmiştir.
İnsan türü, ben merkezci. Kibirli. En “akıllı”, en “zeki” hayvan türü olduğu iddiasında. Hatta kendisini bir hayvan türü olarak dahi görmüyor. Tüm dünyada, “en akıllı” olduğunu sanan insan türünün içinden daha akıllı olduğunu iddia edenlerin kurduğu düzenlerin bugün vardığı nokta, “kâr daha fazla kâr” güdüsüyle varlığını ancak sürdürebiliyor. Bu durum da her şeyin alınıp satılabilir hâle dönüştürülmesine neden oluyor. Doğaya da, canlı yaşamına bakışta da bu yaklaşım etkili. Diğer tüm canlı türleriyle birlikte üzerinde yaşadığımız gezegen, “insan türü”nün açık tehdidi altında. Bu tehdidi durdurmak mümkün elbette.
Doğanın da hayvanların da ne kendilerini savunacak avukatları, ne çıkarlarını koruyacak sendikaları, ne de oy hakları var. Tam da bu nedenle, tüm canlıların yaşam haklarını savunan, onlarla birlikte, yaşamı eşit ve adilce paylaşabilmek için, türcülüğü reddeden bir noktadan baskı ve sömürüye karşı çıkan duyarlı insanlara çok iş düşüyor. Unutmamak lazım ki; dünya yalnız bizim değil...
___________________
KAYNAKLAR VE İLGİLİ KİTAPLAR
- Anna E. Charlton, Sue Coe, Gary L. Francione. 2005. Sol Neden Hayvan Haklarını Desteklemeli? Birikim 195: 51-55.
- Birikim Dergisi. Say: 195 (2005). Hayvan-İnsan: Hak, Şefkat, Sorumluluk.
- Boria Sax. 2006. Toplumun Aynasında Karga. İstanbul: Kitap Yayınevi.
- Celal Ülgen ve Coşkun Onan, yayına hazırlayanlar. 2010. Türk Hukukunda Hayvan Hakları Mevzuatı: Yasa-Yönetmelik-Genelge Ve Yararlı Bilgiler. İstanbul: İstanbul Barosu Yayınları.
- Gary L. Francione. 2008. Hayvan Haklarına Giriş: Çocuğunuz mu Köpeğiniz mi? İstanbul: İletişim Yayınları.
- Notos 21 (2010). Hayvan Hakları, Hayvanlar İçin Hukuk, İnsanların Hayvanlara Ettikleri.
- İsmet Sungurbey. 1999. Hayvan Hakları. İstanbul: Maltepe Üniversitesi Yayınları.
- Jeffrey Moussaief Masson. 2003. Köpekler Aşk Hakkında Asla Yalan Söylemez. İstanbul: Kitap Yayınevi.
- Konrad Lorenz. 2006. Hz. Süleyman’ın Yüzüğü. İstanbul: Cumhuriyet Kitapları.
- Leslie Irvine. 2011. Biz ve Onlar. İstanbul: İletişim Yayınları.
- Marc Bekoff. 2002. Düşünen Hayvanlar. İstanbul: Kitap Yayınevi.
- Michael Tobias. 2006. Öfke. İstanbul: Versus Yayınları.
- Peter Singer. 2005. Hayvan Özgürleşmesi. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
- Peter Singer. 2005. “Hayvan Özgürleşmesinin 30. Yılı”, Birikim 195: 22-30.
- Tamer Dodurka. 2005. Köpeklerde Davranış Sorunları: Genel Bir Yaklaşım. İstanbul: Remzi Kitabevi.
- Tom Regan. 2007. Kafesler Boşalsın. İstanbul: İletişim Yayınları.
- Tom Regan. 2005. Hayvan Hakları İçin Temel Argümanlar. Birikim 195: 31-36.
- Yalçın Ergündoğan. 2009. Yaşam Savunusu. İstanbul: Belge Yayınları.
- Hazırlayanlar: İrfan Aktan, Serap Öztürk, Zelal Ayman, Ali Fuat Sütlü, Nazmiye Güçlü, Cengiz Çiftçi, Celal İnal, Arzu Kaykı, Yalçın Ergündoğan, Şadiye Dönümcü, İbrahim Vurgun Kavlak, Cihan Uzunçarşılı Baysal. 2011 (2. Baskı) Türkiye’de Hak Temelli Sivil Toplum Örgütleri Sorunlar ve Çözüm Arayışları. Ankara: STGM Yayınları.
[Bu makale, Altüst Dergisi'nin Nisan-Mayıs 2012, 6. sayısında yayınlanan aynı adlı makalenin genişletilmiş halidir... 4 Ekim 2012, Sesonline.net]
* * *
Yalçın Ergündoğan
_________________________________
